Bugünkü konumuz kuyumculukta tarihi çok eskilere dayanan, yapımı zor ve bir o kadar da sabır talep eden tekniklerden biri olan telkari tekniğidir. Bir çoğunuzun da duymuş olduğu, hatta bazılarınızın evinizde objelerin üzerini veya gümüş takılarınızı süsleyen telkari tekniğinin ne olduğunu, nasıl yapıldığını merak ediyor musunuz? O zaman sizlere bu yazımızda telkari nedir? Telkari ne demek? gibi soruları yanıtlamakla beraber telkari sanatının tarihinden ve kullanım alanlarından, kuyumculuktaki yerinden bahsedeceğiz.
Telkari Nedir?
Telkari, madeni takıları süsleme sanatıdır. Daha detaylı şekilde Telkari nedir sorusunu yanıtlayacak olursak, telkari, ince altın ve gümüş tellerin çeşitli desenler oluşturacak şekilde örülerek, kıvrılarak veya sarılarak belli bir düzenleme ile yapılan kuyumculuk tekniklerinden birinin adıdır.
Telkari teknik olmaktan ziyade bir sanattır ve bu sanatın tarihi milattan öncelerine kadar dayanmaktadır. Tekari sanatının ilk örnekleri Mezopotamya`da Ur şehri Kral mezarında bulunan tören hançerinin kını üzerindeki telkari süslemelerinde görülmüştür. Sonraki tarihlerde Doğu`dan ve Mısır`dan gelen telkari teknikleri Roma takılarında da görülmüştür. Ardından takı geleneğinin Anadolu`ya gelmesiyle Selçuklu sonra ise Osmanlı döneminde de yoğun olarak kullanılmıştır.
Bunu da ek olarak söylememiz gerekiyor ki Bizans`ta kuyumculuk çok gelişmiş el sanatlarından biri olmuştur. Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethinden sonra zaten Osmanlı`da çok yaygın olan kuyumculuk Roma kuyumcularıyla birlikte daha da gelişmiştir. Hatta Roma sanatçılarının cam üzerine de telkari sanatı işledikleri biliniyor.
Telkari sanatının XII. yüzyılda Ortadoğu`daki en önemli merkezi Musul olmuştur. Sonrasında ise Telkari sanatı Şam ve Horasan`da en güzel örneklerini sergilemiştir. Hatta Şam`daki mükemmel telkari işi takılardan sonra telkari tekniği Avrupa`da “Şam İşi” olarak adlandırılmıştır.
Anadolu`daki en eski sanatlardan biri olmasına rağmen telkari sanatının en yaygın kullanılma zamanı XV. yüzyıldan sonraya denk geliyor. Türkiye`de telkari sanatının en önemli merkezi Mardin, Midyat olsa da Trabzon, Gaziantep, Diyarbakır, Elazığ, Sivas, Edirne, Bursa, Beypazarı da önemli merkezlerdendir.
Telkari tekniği ince işçilik talep eden tekniklerden biridir. Yapılması zor ve ince işçilik talep eder. Tellerin özel örme teknikleriyle birbirine geçirilmesi, birbirine kaynak edilmesi ve kasnağın yani ana iskeletin içerisine yerleştirilmesi telkari sanatçısından sabır ve ustalık ister.
Telkari Ne Demek?
Telkari, yurakıda da söylediğimiz gibi tel haline getirilmiş gümüş veya altınının özel tekniklerle örülmesiyle ortaya çıkan süsleme tekniğidir. Kelime anlamı olarak telkari ne demek diyorsanız telkârî kelimesindeki tel sözcüğü tel haline getirilmiş metali ifade etmektedir. Kelimedeki kârî sözcüğünün etimolojik anlamına ulaşamasak da Osmanlı Türkçe sözlükte kârî okur, okuyucu, Kur`an`i Kerim`i ezberleyen ve okuyan anlamına gelmektedir. Ama bu anlamın telkari kelimesi ile ne kadar ilgili olduğunu söyleyemiyoruz.
Ayrıca telkari tekniğine filigre veya filiğre tekniği de denmektedir. Filigre kelimesi ise Latince`de iplik anlamına gelen filum ve buğday anlamına gelen granum kelimelerinin birleşmesinden oluşan filigran kelimesinden gelmiştir.
Anadolu`nun bazı yerlerinde ise bu tekniğe çift işi de denilmektedir. Sebebi ise kuyumculukta telkari işi yapılırken kullanılan çift adlı penslerin çok kullanılmasıdır.
Telkari sanatının kullanıldığı alanlar
Telkari sanatı günümüz Türkiye`sinde kuyumculukta hala çok yaygın kullanılan tekniklerden biridir. Yapımı için birkaç yeni teknik malzemenin dışında telkari sanatında herhangi bir değişim yaşanmamıştır.
Osmanlı döneminde çok yaygın kullanılan tekniklerinden biri olan telkari sanatı el sanatlarının hemen her alanında kendini göstermiştir.
Telkari sanatının işlendiği alanları Osmanlı döneminden günümüze kadar gelen eşyalar ve aksesuarlar, aynı zamanda ressamların çektikleri portrelerden, resimlerdeki takılardan ve aksesuarlardan görüyoruz.
Bu dönemlerde telkari yüzük, telkari sanatıyla süslenmiş kemer tokası, taçlar, elbise tokaları (broşlar), tepelik, gerdanlık, tarak, kolye, bilezik, küpe, hamaylı ve bir sürü telkari gümüş objeler ve eşyalar karşımıza çıkmaktadır.
Günümüzde de hala telkari tekniği ile yapılan birçok gümüş takılar, telkari gümüş yüzük, kadınlar için kolyeler, erkekler için telkari gümüş tesbihler ve tesbih uçları üretilmektedir.
